بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس

بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس

در سال‌های اخیر بازار بورس رشد فزاینده‌ای داشته و سعی می‌شود با استفاده از تکنیک‌هایی رشد این بازار را بیشتر کرد.

یکی از مواردی که می‌تواند باعث پویایی بیشتر بازار بورس شود فروش تعهدی سهام است.

به فروش تعهدی سهام، Short selling یا فروش استقراضی نیز می‌توان گفت.

اگر بخواهیم یک توضیح کلی درباره فروش تعهدی بدهیم می‌توان اینطور بیان کرد که سرمایه‌گذاران به کمک فروش تعهدی می‌توانند از افت قیمت سهام نیز سود ببرند.

در زیر اطلاعات بیشتری درباره این موضوع ارائه خواهیم کرد.

تعریف و مفهوم فروش تعهدی سهام

همانطور که می‌دانید یکی از موارد مهمی که در بازار بورس وجود دارد بحث ریسک و بازار منفی است.

فروش تعهدی به شما کمک می‌کند که در هر حالت بتوانید از بورس سود کنید، حتی زمانی که قیمت‌ها در حال افت است.

در وضعیت معمولی فردی که در بورس سرمایه‌گذاری می‌کند در صورتی که قیمت سهام بالا برود سود می‌کند و در غیر اینصورت متضرر می‌شود اما اگر فرد معاملات خود را به کمک فروش تعهدی انجام دهد با پیش‌بینی اینکه سهم افت می‌کند، آن سهم را در وضعیت فعلی بازار به صورت تعهدی از سهام‌دار اصلی می‌خرد یا به عبارتی قرض می‌کند و می‌فروشد.

وقتی قیمت سهام کاهش پیدا کرد همان سهام را مجددا با قیمت پایین‌تر می‌خرد و دوباره به صاحب سهام بازمی‌گرداند.

در این پروسه فرد از خرید سهام با قیمت پایین‌تر سود می‌کند.

برخی افراد معتقدند فروش تعهدی باعث ریزش بازار خواهد شد اما اینطور نیست و هر فرد می‌تواند استراتژی‌های مختلفی برای خرید و فروش سهام داشته باشد.

در فروش تعهدی، فرد می‌تواند از سهامدار اصلی وکالت بگیرد و به وکالت از او سهام را بفروشد و در زمان مناسب همان سهام را با قیمت پایین‌تر بخرد و به این صورت از اختلاف قیمت خرید و فروش سهام سود کند.

یکی از موارد مهم خرید و فروش تعهدی این است که شرایط این معاملات باید بین طرفین کاملا مشخص شود و هر دو طرف به تعهدات خود پایبند باشند.

همانطور که از توضیحات بالا نیز متوجه شدید در خرید و فروش تعهدی رابطه استقراضی بین خریدار و فروشنده برقرار است.

هر فردی که کد بورسی داشته باشد می‌شود معاملات را به صورت تعهدی انجام دهد.

شاید برایتان جالب باشد بدانید مالک و متقاضی هریک چه انگیزه‌ای برای خرید و فروش تعهد دارند.

مالکانی که سهام‌دار عمده هستند معمولا سهام خود را راکد نگه می‌دارند و فقط به صورت سالانه سود آن را کسب می‌کنند اما در این حالت می‌توانند سهام خود را به صورت تعهدی به متقاضیان بفروشند و از این طریق نیز سود دریافت کنند.

متقاضی نیز با پیش بینی صحیح از روند بازار و دانش مالی خوب می‌تواند با خرید و فروش تعهدی سهامی که کاهش قیمت خواهند داشت سود بدست بیاورد. مالک نیز برای این کار به او نرخ تشویقی ارائه خواهد کرد.

مزایای فروش تعهدی

فروش تعهدی به عنوان یکی از روش‌های خرید و فروش سهام مزایا و معایب خاص خود را دارد.

• می‌تواند حجم معاملاتی که در بازار بورس انجام می‌شود را افزایش دهد و در نتیجه رشد و کارایی بازار بورس بیشتر خواهد شد.
• افرادی که سهامدار عمده هستند و به صورت سالانه از سهام خود سود کسب می‌کنند می‌توانند با این روش میزان سود کسب شده خود را افزایش دهند.
• خرید و فروش تعهدی در واقع بازار بورس را به بازاری دو طرفه تبدیل می‌کند که باعث بالا رفتن کیفیت بازار می‌شود.

نحوه انجام معاملات فروش تعهدی

در این فرآیند مالکی که قصد دارد سهام خود را به صورت فروش تعهدی یا همان قرضی بفروشد باید این سهام را در سامانه تامین قرار دهد.

مالک پس از آنکه به سامانه وارد شد باید حداکثر تعداد سهامی که می‌خواهد بفروشد را مشخص کند و دوره تنفس را نیز مشخص کند.

در اینجا لازم است توضیح دهیم دوره تنفس به مدت زمانی گفته می‌شود که مالک حق ندارد درخواست تسویه نهایی فروش تعهدی بدهد. علاوه بر این، مالک تعیین می‌کند که وجه حاصل از فروش تعهدی به صورت سپرده بانکی سرمایه گذاری شود یا به صورت صندوق‌های قابل معامله.

در آخر مالک یک نرخ تشویقی تعیین می‌کند.

هدف از تعیین نرخ تشویقی این است که متقاضی برای خرید تعهدی سهام جذب شود.

کسی که سهام را به صورت قرضی از مالک می‌خرد و به فروش می‌رساند تعهد دارد که سهام را مجددا از بازار بخرد و به مالک برگرداند.

در فرآیند خرید مجدد ممکن است قیمت سهام بر خلاف انتظار متقاضی، بالا رفته باشد.

طبیعی است که در این صورت متقاضی تمایلی ندارد سهام را با قیمت بالاتر بخرد زیرا ضرر می‌کند اما مالک سهام خود را می‌خواهد.

به همین خاطر است که فرد باید با دانش کافی وارد معاملات فروش تعهدی شود.

برای اینکه متقاضی در این حالت به تعهد خود پایبند باشد وجه تضمین در نظر گرفته شده است.

وجه تضمین در واقع درصدی از ارزش قرارداد است که باید در حساب متقاضی وجود داشته باشد. وجه تضمین در بورس به صورت روزانه تعیین می‌شود و بخش اعظمی از این مقدار باید در حساب متقاضی وجود داشته باشد و اگر اینطور نباشد بورس زمان مشخصی برای متقاضی تعریف می‌کند و او باید در زمان مشخص شده حساب خود را شارژ کند.

همانطور که گفته شد متقاضی مدت زمان مشخصی فرصت دارد که سهامی که به صورت قرضی خرید و فروش کرده را به مالک اصلی سهام بازگرداند.

متقاصی می‌تواند تسویه سهام را به دو صورت انجام دهد:

1. قبل از رسیدن زمان سررسید
2. در زمان سررسید

تسویه قبل از سررسید به درخواست مالک یا متقاضی انجام می‌شود. البته توجه کنید که مالک در دوره تنفس نمی‌تواند چنین درخواستی بدهد. در واقع در زمان بین دوره تنفس و زمان سررسید امکان ایجاد این درخواست وجود دارد. متقاضی نیز می‌تواند زودتر از زمان سررسید سهام را از بازار بخرد و به مالک بازگرداند. در این دو حالت قبل از زمان سررسید معامله تسویه می‌شود.

در نظر داشته باشید اگر خرید و فروش سهام در یک روز انجام شود متقاضی باید 20 درصد از سود کسب شده را به مالک بدهد.

اگر متقاضی بخواهد یک روز بعد از فروش، خرید را انجام دهد باید 10 درصد سود را به مالک بدهد و اگر دو روز بعد از فروش این کار را انجام دهد 5 درصد از سود بدست آمده به مالک تعلق می‌گیرد اما اگر زمان خرید سهام بیشتر از دو روز از زمان فروش گذشته باشد لازم نیست مبلغی را به مالک بپردازد.

بنابراین چنانچه متقاضی تمایل داشته باشد اقدام به تسویه فروش تعهدی نماید، می‌بایست درصدی از مابه‌التفاوت قیمت فروش تعهدی و خرید وکالتی (در صورت بالاتر بودن قیمت فروش نسبت به قیمت خرید) را به شرح جدول زیر به مالک بدهد:

گاهی ممکن است زمان سررسید فرابرسد و متقاضی با صف خرید روبرو شود یا به هر دلیلی نتواند سهام را از بازار خرید کند. در این صورت معامله باید تسویه نقدی شود و متقاضی باید جریمه‌های مربوطه را پرداخت کند.

شاید سوال کنید آیا می‌توان هر سهمی را به صورت تعهدی خرید و فروش کرد؟ پاسخ خیر است.

بورس مشخص می‌کند چه سهامی قابلیت فروش تعهدی (فروش استقراضی) را دارند.

کارمزد این معاملات نیز مانند سایر معاملات بورسی است و متقاضی آن را می‌پردازد. معاملات فروش تعهدی و معاملات معمولی سهام هر دو در ساعت کاری بورس یعنی 8.30 تا 12.30 انجام می‌شوند.

مثال معامله فروش تعهدی

برای اینکه فرآیند فروش تعهدی را بهتر درک کنیم بهتر است یک مثال بزنیم. فرض کنید شما می‌خواهید سهامی با بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس قیمت 2000 تومان را به صورت تعهدی بخرید و البته قبلا پیش‌بینی کرده‌اید که قیمت این سهام در آینده نزدیک کاهش می‌یابد و می‌توانید از خرید و فروش تعهدی آن سود ببرید.

فرض کنید شما 5000 سهم و ساخت را از یک سهامدار قرض می‌کنید و این سهام را به نمایندگی از مالک اصلی با قیمت فعلی بازار یعنی همان دو هزار تومان برای هر سهم می‌فروشید.

همانطور که پیش‌بینی کرده‌اید باید منتظر شوید تا قیمت سهام کاهش یابد.

مثلا بعد از 5 روز قیمت همان سهام از دو هزار تومان به 1800 تومان می‌‎‌رسد و شما مجددا همان تعداد سهامی که فروخته اید را با قیمت 1800 تومان خریداری می‌کنید.

این 5000 سهم را به مالک اصلی بازمی‌گردانید و سود این معامله نصیب شما می‌شود.

البته همانطور که در بالا توضیح داده شد اگر در دو روز اول پس از خرید سهام از مالک بخواهید سهام را بازگردانید و معامله را تمام کنید باید مقداری از سود را به مالک تقدیم کنید.

مقدار سودی که از این معامله داشته اید برابر است با 5000*200 (5000 سهم که هر سهم 200 تومان برایتان سود داشته است). البته این قانون سرانگشتی برای محاسبه میزان سود و زیان است و در واقعیت باید مقادیر خواب سرمایه و کارمزد نیز در نظر گرفته شود.

آموزش

گروه مشاور سرمایه گذاری آرکا تحلیل سمت و سوی آتی شاخص کل با مفروضات دلاری بررسی شاخص کل همواره می تواند نگاهی بلندمددت تر و منظقی از کل بازار را در اختیار ما قرار دهد. به عبارتی با بررسی شاخص کل می توان یک تصمیم کلان گرفت که آیا در […]

روش مارتینگل در کسب سود

شرط بندی که این بار به نفع سرمایه گذاران است همیشه دغدغه قماربازهای قدیم این بوده است که چگونه بتوانند بدون ریسک، سود تضمین شده از کار خود ببرند. قماربازان قدیم بسیار به این فکر کرده اند و حاصل بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس نتایجی بوده که در سرمایه گذاری این روزها در بورس از آن استفاده می کنند. یکی […]

آموزش خرید و فروش سهام در بورس تهران

خرید و فروش سهام در بورس تهران از شنبه تا چهارشنبه هر هفته به جز روزهای تعطیل عمومی، از ساعت ۹ تا ۱۲:۳۰ از طریق تالارهای معاملات انجام می‌شود. معاملات سهام فقط از طریق سامانه معاملات بورس که یک سیستم کاملاً مکانیزه است، قابل انجام است و داراندگان سهام نمی‌توانند خارج از […]

۲۰ سوال پرتکرار سرمایه گذاران در بازار سرمایه ایران

این روزها بازار سرمایه ایران رونق بسیاری پیدا کرده است و روز به روز افراد بیشتری به سرمایه گذاری در این فضا علاقه نشان می‌دهند. مثل همه حوزه‌های دیگر، بورس نیز مفاهیم مخصوص به خود بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس را دارد که لازم است سرمایه‌گذاران تا حدودی با آن‌ها آشنا باشند. در ابتدای ورود […]

تغییر قیمت سهام بعد از تقسیم سود

یکی از ویژگی‌های مثبت بورس و بازار سرمایه، شفافیت آن است. هر شرکتی که در این بازار فعالیت دارد باید سالانه یک مجمع تشکیل دهد، درباره عملکرد یک‌ساله خود گزارشی ارائه کند و در مورد مسائلی مانند تقسیم سود تصمیم بگیرد. قیمت سهام بعد از تقسیم سود تغییر می‌کند و […]

کارگزار ناظر چیست؟ چگونه می توان کارگزار ناظر را تغییر داد؟

هر فردی که قصد خرید و فروش سهام در بورس را دارد، نمی‌تواند به‌طور مستقیم این امر مهم را انجام دهد. انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران برای مشتریان حقیقی از طریق کارگزاری ها و یا کارگزار ناظر صورت می‌پذیرد.. بدین‌صورت که انتخاب کارگزاری و دریافت کد بورسی، اولین […]

تحلیل به روش کانسلیم

کانسلیم یک روش انتخاب شرکت مناسب برای سرمایه‌ گذاری در بازار سهام می باشد ! کانسلیم یک سیستم تحلیل و خرید سهام با محوریت تحلیل بنیادی می باشد که البته پیچیدگی های آنرا را ندارد و بر خلاف تحلیل بنیادی خیلی سریع می توانید یک شرکت را بررسی و ارزیابی […]

حد ضرر چیست ؟!

مفهوم حد ضرر : سرمایه­‌گذاران فعال در بازارهای مالی، حتماً ضرر در معاملات را تجربه کرده‌اند. ممکن است ما سهمی را خریداری کنیم و پس از آن سهم دچار افت قیمت شود حال این سوال پیش می‌آید؛ اگر ما سهمی را خریداری کردیم و قیمت آن کاهش یافت، تا چه […]

افشای اطلاعات با اهمیت الف بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس و ب

افشای اطلاعات با اهمیت گروه الف و ب در بورس، به چه معناست ؟ افشای اطلاعات با اهمیت یکی از مهمترین نکات بازار سهام است که عمدتا در دو طبقه بندی ارائه می شوند. اطلاعات گروه الف و اطلاعات گروه ب . اطلاعات در بازار سهام از مهمترین متغیرهای تاثیرگذار […]

نکات مهم در استفاده از سامانه معاملات انلاین سهام یاب

*تفاوت کد بورسی و کد معاملاتی : هر فرد برای ورود و فعالیت در بازار بورس ایران نیازمند انجام یک سری از کارها از قبیل ( ثبت نام و احراز هویت کارگزاری ، دریافت کد بورسی , دریافت کد معاملاتی و … ) می باشد -کد بورسی : کد واحد […]

همه چیز در ارتباط با صندوق های قابل معامله ( ETF )

صندوق های قابل معامله در بورس یا ETF چیست : صندوق قابل معامله صندوقی متشکل از دارایی‌های مختلف است که با ساختاری شبیه به صندوق سرمایه گذاری مشترک mutual fund مانند سهام عادی شرکت‌های مختلف در بورس اوراق بهادار معامله می‌شود.‌‌ یعنی برای سرمایه گذاری در این صندوق ها باید […]

شمارش معکوس معاملات دو طرفه در بازار سرمایه

شمارش معکوس برای بازار دوطرفه سهام : 📢 دستورالعمل فروش تعهدی اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس درحالی اواخر مردادماه سال‌جاری توسط هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار ابلاغ شد که قرار است طی ماه آینده، اجرایی شود و شمارش معکوس معاملات دو طرفه در بازار سرمایه […]

دستورالعمل انجام معاملات تحت احتیاط در بورس اوراق بهادار

شرکت های مشمول تحت احتیاط ‌شرکت‌های مشمول معاملات تحت احتیاط، شرکت هایی هستند که مشمول بندهای ب و ج ماده ۱۹ مکرر ۱ دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران شده اند. در چه صورت سازمان یک نماد معاملاتی را تحت احتیاط می‌نماید ‌اگر سه اتفاق در […]

اوراق تسه (تسهیلات مسکن) چیست!؟

پیش گفتار : طبق قانون بانک مرکزی افرادی که درخواست وام مسکن دارند، باید به بانک مسکن مراجعه کنند و برای افتتاح حساب یک ساله اقدام نمایند. از طرفی به‌منظور نوبت‌دهی و بهره‌مندی از وام مسکن تا یک سال اجازه برداشت از حساب مذکور، ممکن نیست ؛ افرادی که توانایی […]

الگوهای قیمتی در تحلیل تکنیکال کلاسیک (قسمت اول)

درباره الگوهای قیمتی از بسیاری جهات، الگوهای قیمتی در تحلیل تکنیکال را می‌توان نوع پیچیده‌تری از خطوط روند به شمار آورد ؛ مهم است که قبل از ادامه مبحث الگوهای قیمتی، ابتدا مفاهیمی مانند حمایت و مقاومت، خطوط روند و سایر مفاهیم ابتدایی تحلیل تکنیکال را یاد بگیرید. تحلیل الگوهای […]

فروش تعهدی چیست؟

فروش تعهدی چیست؟ | شاید بارها برای شما اتفاق افتاده باشد که در بازار سهام، در خصوص سهم خاصی پیش‌بینی افت قیمت داشته‌اید؛ در این شرایط شما قطعاً اقدام به خرید سهم موردنظر نکرده و حتی در صورت داشتن این سهم، اقدام به فروش آن نموده‌اید. در این مطلب قصد داریم تا ابزار مالی جدیدی را […]

فروش تعهدی چیست؟ | شاید بارها برای شما اتفاق افتاده باشد که در بازار سهام، در خصوص سهم خاصی پیش‌بینی افت قیمت داشته‌اید؛ در این شرایط شما قطعاً اقدام به خرید سهم موردنظر نکرده و حتی در صورت داشتن این سهم، اقدام به فروش آن نموده‌اید. در این مطلب قصد داریم تا ابزار مالی جدیدی را به شما معرفی کنیم تا در شرایطی که انتظار افت قیمت سهمی را دارید، با استفاده از آن ابزار بتوانید در بازار نزولی نیز سود کسب نمایید.

فروش تعهدی چیست؟
نوعی از معاملات در بازار کشورهای دیگر وجود دارد، که آنرا فروش استقراضی می نامند؛ فروش تعهدی تا حدّ زیادی شبیه به این معامله است با تفاوت اینکه این نوع معامله در ایران با توجّه به مسائل شرعی وفقهی با مشکلاتی مواجه بوده که با تغییرات انجام گرفته و برنامه ریزی مناسب که توسط کارشناسان فقهی انجام شده می تواند مورد استفاده قرار گیرد و منافاتی با دستورات فقهی ما ندارد. از آنجائیکه وجود این ابزار با کاربرد استقراضی برای به تعادل رسیدن بازار و دو طرفه شدن آن ضروری است راهکارهای مختلفی از سال ۱۳۸۷ در کمیته ی فقهی سازمان مطرح گردید؛ زیرا با توجّه به اینکه هر قرضی که همراه با شرط پرداخت سود باشد ربوی می شود؛ کمیته ی فقهی باید تصمیماتی اتّخاذ میکردکه این تصمیم در پایان بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس سال ۹۷ با دستور ریاست سازمان بورس؛ با تدوین دستورالعمل و به وجود آوردن زیرساخت های فنّی در دستور کار قرار گرفت؛همچنین پیشنهاد دیگری که مبتنی بر مدل صلح و وکالت بود بکارگیری این ابزار را امکانپذیر نمود. سپس با تصویب مدل در کمیته فقهی سازمان، حرکت در جهت راه اندازی این ابزار شروع شدکه البته با حضور بخشهای مختلف سازمان این طرح در حال بررسی است و اعضای کمیته، نامی را که برای این ابزار در نظر گرفته اند ” فروش تعهدی است ” البته نامهای دیگری مانند فروش بازگشتی یا فروش اعتباری نیز عنوان گردیده است؛ این مدل گرچه پذیرفته شده است اما هنوز نکاتی وجود داردکه بدون توجه به آنها نمی توان به کار بردن این ابزار را قطعی دانست.

فروش تعهدی چیست؟

با توجه به این‌که دریافت بهره در دین اسلام حرام است، به دلیل ربوی بودن فروش استقراضی و مشکلات شرعی ایجاد شده، تغییراتی در سازوکار فروش استقراضی ایجاد شده است. این تغییرات در قالب عقد وکالتنامه فی مابین مالک سهام و متقاضی است.

به این صورت که سرمایه‌گذار به وکالت از مالک سهام و با نام مالک، نسبت به فروش سهام مالک اقدام می‌کند. به این روش فروش تعهدی گفته می‌شود.

فروش تعهدی چیست؟

سازوکار فروش تعهدی چیست؟

در این روش همانند فروش استقراضی سهامدار تصمیم می‌گیرد تا کل یا بخشی از سهام خود را جهت انجام معاملات فروش تعهدی در اختیار افراد متقاضی قرار دهد. پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، نوع و تعداد سهام، نرخ تشویقی و دروه تنفس توسط مالک در سامانه تامین ثبت می‌شود.

سازوکار فروش تعهدی (یک)

متقاضیان پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، در سامانه معاملات بر خط سهام مد نظر را انتخاب کرده و پس از واریز وجه تضمین به حساب کارگزار، نسبت به فروش تعهدی سهم اقدام می‌کند.

سازوکار فروش تعهدی (دو)

در این روش نیز همانند فروش استقراضی در طی مدت پول ماحصل از فروش سهم نزد مالک محفوظ می‌شود و مالک حق برداشت پول را ندارد و باید در روشی از پیش تعیین شده مانند سپرده‌های بانکی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سود ثابت و یا اوراق با درآمد ثابت و… سرمایه‌گذاری و از سود دریافتی آن استفاده کند. البته اگر مالک تمایل داشته باشد می‌تواند مبلغی از سود خود را به مالک به عنوان مبلغ تشویقی پرداخت کند.

پس از سررسید زمان و یا خواست خود متقاضی یا مالک، متقاضی باید همان تعداد سهام را به مالک باز گرداند. البته اگر مالک پیش از موعد درخواست سهام خود را داشته باشد، پس از سپری شدن دوره تنفس که در ابتدا مشخص شده است، سهام به مالک بازگردانده می‌شود.

در این روش هم مانند فروش استقراضی اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام در زمان سررسید کاهش یابد، متقاضی سود خواهد کرد و در غیر اینصورت زیان می‌کند.

خرید اختیار فروش چیست؟

اختیار فروش هم مانند فروش استقراضی یک روش برای کسب سود در زمان نزولی شدن قیمت سهام است.

خریدار اختیار فروش پیش‌بینی می‌کند که قیمت سهم یا کالایی مثلا سه ماه دیگر کاهش پیدا می‌کند. به همین منظور اختیار فروش سهم یا کالا را با قیمتی مشخص (قیمت اعمال) خریداری می‌کند. برای مثال قیمت سهمی ۴۰۰ تومان است، شما پیش‌بینی می‌کنید قیمت سهم سه ماه دیگر کاهش پیدا می‌کند. در اینصورت اختیار فروش را برای رسیدن به قیمت ۳۸۰ تومان خریداری کرده و بابت هر سهم مثلا ۲۰ تومان پرداخت می‌کنید. موعد سررسید سهام اگر قیمت هر سهم کمتر از رقم اعمال باشد از مابه تفاوت آن سود و اگر بیشتر شود اختیار فروش شما باطل می‌شود.

یکی از تفاوت‌های این روش با فروش استقراضی این است که فروش استقراضی سررسید مشخص ندارد و روزانه قیمت سهم توسط کارگزار چک می‌شود. اگر قیمت سهم افزایش یابد و از وجه تضمین بیشتر شود به فروشنده سهم اعلام می‌شود یا وجه تضمین را افزایش دهد و یا سهام را به مالک بازگرداند اما در روش اختیار فروش تا موعد سررسید حق فروش وجود ندارد.

چرا قرض‌گیرنده (متقاضی) وارد عملیات فروش تعهدی می‌شود؟

در این میان، انگیزه فرد قرض‌گیرنده (متقاضی) عملیات فروش تعهدی تا حدی روشن‌تر است. البته که قرض‌گیرنده هم به دنبال کسب سود است و می‌خواهد سود خود را در شرایطی کسب کند که قیمت دارایی یا سهام مورد نظر، نزولی است.

قرض‌گیرنده، در واقع روی نزولِ قیمتِ یک سهم مشخص شرط می‌بندد و ریسک می‌کند، با این امید که اگر واقعا سهم دچار افت قیمت شد، آن را در قیمتی پایین‌تر خریداری کند و به قرض‌دهنده پس بدهد.

در این میان اما اگر پیش‌بینیِ قرض‌گیرنده محقق نشود و قیمت واقعا نزول نکند، او دچار زیان می‌شود، چرا که باید اصل سهام و نرخ بهره را در موعد مقرر به قرض‌گیرنده پس بدهد.

فایده دیگر این ساز و کار در چیزی منعکس می‌شود که به آن «بازار دو طرفه» گفته می‌شود. در یک بازار یک طرفه، معامله‌گران تنها از صعود قیمت سهام سود می‌برند، اما در این بازار، از افت قیمت سهام هم می‌توان سود برد و به این ترتیب، بازدهی بازار سرمایه و میزان نقدشوندگی سرمایه افراد در آن نیز بالا می‌رود.

فروش تعهدی سهام در دنیای واقعی

آنچه که در بالا خواندید، توضیح ساز و کار و فلسفه فروش تعهدی بود، اما چطور باید از این ابزار مالی در دنیای واقعی استفاده کنید؟

توضیح نخست اینکه فروش تعهدی، در واقع حالت خاصی از فروش استقراضی است. در فروش استقراضی (همان‌طور که در بالا اشاره شد) نرخ بهره‌ای میان قرض‌گیرنده و قرض‌دهنده جابه‌جا می‌شود که از نظر فقه اسلامی ربوی بوده و حرام است.

برای حل مشکل شرعی این نوع از معاملات، کمیته فقهی سازمان بورس ایران ماهیت آن را تا حدی تغییر داده و به همین دلیل، عنوان آن به فروش تعهدی تغییر پیدا کرده است. بر این اساس، قرض‌گیرنده در واقع از طرف قرض‌دهنده وکالتی برای فروش سهام دریافت می‌کند و «متعهد می‌شود» که آن را در قیمتی که در وکالت‌نامه ذکر شده، به فروش برساند.

به عبارت ساده‌تر، قرض‌گیرنده تنها وکیلِ فردِ قرض‌دهنده در فروش سهامی خاص در قیمتی خاص و مورد توافق است و سودِ احتمالی او، در واقع حق‌الوکاله‌ای است که دریافت می‌کند.

تفاوت دیگر در استفاده از این ابزارِ مالی در ایران، وساطتِ کارگزاری‌ها میان قرض‌دهنده و قرض‌گیرنده است. بر این اساس، مبلغ حاصل از فروش سهم در بازار، مستقیم به جیبِ قرض‌گیرنده نمی‌رود، بلکه نزد کارگزاری بلوکه می‌شود تا پس از خرید مجدد سهم و ارائه دوباره آن به قرض‌گیرنده، به قرض‌دهنده پرداخت شود.

بازار دوطرفه چه اثری بر بورس می‌گذارد؟

تاثیر ایجاد بازار دو طرفه در بورس را می‌توان از دیدگاه‌های متفاوت بررسی کرد. از یک سو منجر به افزایش نقدشوندگی و در نهایت کارایی بازار سهام خواهد شد، عرضه و تقاضا متعادل می‌شود، در روزهای صعودی بازار از افزایش هیجانی و بیش از حد قیمت‌ها جلوگیری خواهد کرد و در نتیجه مانع از بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس حبابی شدن سهام شرکت‌ها می‌شود. همچنین به معامله‌گران حرفه‌ای بازار این امکان را می‌دهد تا از نتایج ارزیابی‌های خود در روندهای صعودی و نزولی بورس استفاده کنند و جایگاه تحلیل در بازار سهام ارتقا پیدا می‌کند.

اما از سوی دیگر در زمان رکود یا ریزش‌های سنگین بورس اگر محدودیتی ایجاد نشود می‌تواند شدت سقوط قیمت‌ها را افزایش دهد و امکان دستکاری قیمت‌ها بیشتر می‌شود. به همین منظور باید نظارت کامل و کنترل‌های لازم از سوی نهاد ناظر و سازمان بورس صورت گیرد.

تجربه بورس‌های جهانی چطور بوده است؟

در سال‌های اخیر تلاش بسیاری در راستای ارتقای بازار سهام ایران در رقابت با بورس‌های جهانی شده است.

فروش استقراضی در بورس‌های جهانی علیرغم اینکه انتقاداتی همواره به آن وارد می‌شد، موفقیت‌آمیز و بسیار به آنچه از ابتدای اجرای طرح پیش‌بینی می‌شد نزدیک است.

البته فروش استقراضی می‌تواند تشدیدکننده یکسری بحران‌ها باشد، به همین منظور پس از بحران‌های سال ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸ میلادی، محدودیت‌های فروش استقراضی در بسیاری از بورس‌های دنیا افزایش پیدا کرده است.

بازار دوطرفه چیست

بازارها برای بقا نیازمند مشتریان و مخاطبان وفادار هستند و چنانچه منافع مشتریان یک بازار تامین نشود بی‌شک درصدد حذف آن از اهداف خود برخواهند آمد.

بازارهای مالی نیز از این قاعده مستثنی نیستند و اگر ابزار مناسب برای بهره‌گیری از ظرفیت یک بازار مالی در اختیار معامله‌گران قرار نگیرد، به دنبال خروج از آن خواهند بود.

به گزارش تین نیوز به نقل از روزنامه دنیای اقتصاد، بازار سرمایه طی ماه‌های گذشته پس از رشدی سریع و حبابی، اصلاحی بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس فرسایشی را تجربه کرد. در این شرایط ضعف زیرساخت‌ها و عدم توسعه نهادی و ابزاری این بازار بیش از هر زمان دیگر خود را نشان داد. در این میان تصمیماتی مقطعی همچون تزریق پول، ایجاد دامنه نوسان نامتقارن، تغییر در زمان پیش‌گشایش، حذف نوسان‌گیری روزانه و مانند اینها، نتیجه‌ای جز دامن زدن به بحران سقوط بورس و تشدید خروج پول از بازار سرمایه در پی نداشت.

ضمن اینکه ابزارهای تحلیل از جمله تحلیل تکنیکال نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای قابل اتکا در بازارهای مالی در دوران صعود و نزول بورس رنگ باخت و بی‌اثر واقع شد.

در حالی که اجرای فروش استقراضی نه تنها در دوره ریزش بازار به آسانی و بدون صرف منابع می‌توانست رسیدن به تعادل و تغییر روند را در بازار رقم بزند، بلکه در دوران رشد سریع شاخص نیز می‌توانست از ایجاد حباب در بازار جلوگیری کند.

اما اینکه چرا فروش استقراضی یا همان ابزار ایجاد بازار دوطرفه که جذابیت دائمی را برای فعالان بازارهای مالی در سراسر دنیا به همراه دارد با وجود رفع موانع فقهی کنار گذاشته شده است؟

معامله‌گران؛ پای ثابت رفت و برگشت بازارها

بازارهای مالی در دنیا در صعود و نزول همواره هوای فعالان خود را دارند؛ به طوری که نه تنها در افزایش قیمت، بلکه در کاهش قیمت نیز به معامله‌گران سود می‌رسانند. به این صورت که در روند نزولی بدون اینکه سهمی در اختیار داشته باشند آن را به فروش می‌رسانند، اما متعهد می‌شوند در آینده آن سهم را خریداری کرده و به بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس تعهد خود عمل کنند و از این طریق به میزان کاهش قیمت از معامله کسب سود می‌کنند.

اما این ابزار با وجود تجربه طولانی در بازارهای مالی دنیا به دلیل نقض قوانین بیع و عدم امکان فروش مالی که در اختیار متبایعین (طرفین قرارداد) نیست، از همان ابتدای مطرح شدن در سازمان بورس با مخالفت کمیته فقهی این سازمان مواجه شد و واحد تحقیق و توسعه سازمان را به صرافت راهکاری برای تامین نظر این کمیته انداخت.

بد و خوب فروش استقراضی

همایون دارابی، فعال بازار سرمایه درخصوص ابزار فروش استقراضی و اجرای آن در بازار سرمایه کشور گفت: معاملات استقراضی یکی از روش‌های معاملاتی است که در آن سرمایه‌گذار با امید به بهره‌مندی از روند کاهشی آتی بازار اقدام به قرض گرفتن و فروش دارایی کرده و پس از افت قیمت، مجددا دارایی را خریده و به قرض‌دهنده بازمی‌گرداند.

پس از تامین نظر کمیته فقهی سازمان بورس اجرای این ابزار و دیگر ابزارهای مشتقه در بازار سرمایه اجازه شرعی دریافت کرد و قابل اجرا شد.

وی درخصوص دلایل اجرایی نشدن این ابزار پس از تایید کمیته فقهی خاطرنشان کرد: مشکلات موجود در اجرای این ابزار در بورس کشور به چند دلیل کلی بازمی‌گردد؛ نخست اینکه همواره محدودیت‌ها و کمبودهای نرم‌افزاری چه در اجرای معاملات و چه در ثبت آنها در صورت‌های مالی فعالان حقیقی و حقوقی بازار وجود دارد.چراکه در حال حاضر این نرم‌افزارها تنها در اختیار یک شرکت خدمات کامپیوتری خارجی است و در دسترس همگان نیست.

این فعال بازار سرمایه وجود برخی محدودیت‌های داخلی را دلیل دیگر اجرا نشدن ابزار فروش استقراضی عنوان کرد و گفت: مشکل بزرگ‌تر عدم روان بودن معاملات در بورس تهران به دلیل وجود دامنه نوسان و حجم مبنا است که ریسک انجام این معاملات را تشدید می‌کند.

به عنوان مثال اگر فروشنده اوراق استقراضی بتواند هر لحظه دارایی خریداری‌شده و موقعیت آن را ببیند، باز هم ممکن است به دلیل تشکیل صف خرید و سفارش باز خود در پوزیشن فروش متحمل زیان شدید شود.

زیان نامحدود در کمین ناشران

دارابی معایب اجرای معاملات فروش استقراضی را محدود به این دو دلیل ندانست و اظهار کرد: مشکل سوم این است که در مورد معاملات آپشن سود ناشر این اوراق محدود ولی زیانش نامحدود است؛ مانند حالتی که در Short Squeeze‌ها (فشار پوزیشن استقراضی) دیده شد و زیان‌های چند میلیارد دلاری برای معامله‌گران محقق شد.

وی وجود چالش استفاده از ابزارهای مشتقه در بازارهای مالی را محدود به ایران ندانست و یادآور شد: در سطح بین‌الملل نیز استفاده از این ابزارها با چالش‌های جدی مواجه است. رفتار اخیر شورت اسکوئیزرها نشان داد افزایش استفاده از ابزارهای مشتقه به‌خصوص در سمت فروش می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

در پدیده‌هایی مثل حمله گروه‌های سهامداری پلت‌فرم شبکه اجتماعی، سرمایه‌گذاران فروشنده استقراضی در نمادهایی نظیر گیم استاپ با زیان‌های بسیاری مواجه شدند که نشان می‌دهد این ابزار در حالت‌های حدی استفاده می‌تواند حتی به آشفتگی بیشتر بازار منجر شود.

دارابی افزود: در همین حال در بحران ۲۰۰۸ نیز شدت بدبینی به بازار و فروش‌های استقراضی گسترده موجب ممنوعیت استفاده از این ابزار شد. لذا هر چند در حالت عادی دوطرفه شدن بازار، امکان خرید و فروش همزمان می‌تواند به مهار بیشتر ریسک منجر شود، اما در مواردی این ابزار می‌تواند به وضعیت‌های آشفته‌تر منجر شود.چراکه استفاده از این ابزارها نیازمند کنترل دقیق‌تر است.

وی با اشاره به زیان نزدیک به ۲۰میلیارد دلاری در گیم استاپ صندوق‌ها در بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس آمریکا در پوزیشن فروش تصریح کرد: چنین زیانی در کشور ما قابل قبول نیست و حتی یک صدم این رقم نیز می‌تواند تمام دستگاه‌های نظارتی را در مورد یک نهاد مالی دولتی یا عمومی به واکنش وادار سازد. در ایران چون اکثر فعالان بزرگ بازار سرمایه دولتی هستند اگر یک زیان بزرگ به ناشر وارد شود توجیه کردن دلایل آن بسیار دشوار است.

بازار دو طرفه؛ تنها راه پیش رو

اما مهدی سوری، تحلیلگر و مدرس بازار سرمایه با اشاره به نتایج مطلوب و تجربه‌های مثبت بازارهای مالی در دنیا در اجرای دوطرفه معاملات در بازارهای مالی گفت: ابزارهای استاندارد زیادی در بازارهای مالی دنیا هستند که هنوز در بازار ما مورد استفاده قرار نگرفته است. همین مساله سبب بروز فاصله در استاندارد بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس بازار ما با بازارهای جهانی شده است.

وی در ارزیابی زمان ورود ابزاری همچون فروش استقراضی به گردونه معاملات در شرایط کنونی خاطرنشان کرد: نزدیک شدن بازار ما به بازارهای جهانی چه در دوران رونق و چه در دوران رکود اتفاقی مثبت است؛ چراکه ضعف نبود ابزارهای دو‌طرفه در بازار سرمایه ما همواره قابل لمس است.

سوری یادآور شد: در حال حاضر برخی اوراق اختیار خرید و اوراق اختیار فروش در بازار وجود دارد، اما به دلیل پایین بودن تنوع این اوراق عمق این بازار بسیار کم است. این در حالی است که به دلیل مدل قرارداد این نوع اوراق بسیاری از کارگزاری‌ها ریسک آن را نمی‌پذیرند و همین مساله سبب شده تا این نوع اوراق برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای جذاب نباشد و بازار آن نیز به دلیل عدم استقبال حرفه‌ای‌ها عمق پیدا نکند.

این کارشناس بازار سرمایه با مرور تلاش‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر برای دو طرفه کردن بازار تصریح کرد: در حال حاضر اجازه اجرای فروش استقراضی با مدل استاندارد خود به دلایل ایرادات فقهی داده نشده است و اقدامات صورت گرفته برای اجرای این ابزار با مدل موجود در بازارهای جهانی متفاوت است. اما رویه مسلم این است که بازار ما نیز دیر یا زود ناچار به پذیرش ابزارهای استاندارد است.

وی اضافه کرد: حتی اگر با تغییرات فقهی و اجرای آن در قالب عقود اسلامی این ابزارها به کار گرفته شود، باز هم از عدم بهره‌گیری آنها به مراتب بهتر است و آسیب کمتری را متوجه بورس کشور می‌کند. ما در آینده چاره‌ای جز اجرای این روش‌ها نخواهیم داشت و تا زمانی که ابزارهای لازم در بازار سرمایه ما فعال نشود، رسیدن به تعادل و مسائلی همچون پوشش ریسک سهامداران مهجور باقی خواهد ماند.

آشنایی با معاملات دوطرفه

بازار دو طرفه به بازاری گفته می‌شود که سهامداران آن زمانی که انتظار اصلاح یا افت قیمتی یک سهم را دارند می‌توانند فروش استقراضی انجام دهند؛ یعنی بدون اینکه سهمی داشته باشند می‌توانند آن را به فروش برسانند و متعهد شوند که در زمانی مشخص در آینده سهم آن شرکت را خریده و به قرارداد عمل کنند. فرض کنید قیمت یک سهم ۲۰۰ تومان است و شما پیش‌بینی می‌کنید قیمت آن در آینده کاهش یافته و به ۶۰ تومان خواهد رسید.

در شرایط عادی شما امکان کسب سود از این پیش‌بینی نخواهید داشت؛ اما در قالب فروش استقراضی و بازار دوطرفه می‌توانید این سهم را بدون اینکه ابتدا آن را بخرید طبق قراردادی آن به فروش برسانید و متعهد شوید که در آینده سهام مذکور را تحویل دهید. حال اگر قیمت سهم نزولی شود و به ۶۰ تومان برسد شما می‌توانید با خرید آن در بازار به قیمت ۶۰ تومان و تحویل آن طبق قرارداد، مبلغ ۲۰۰ تومان از خریدار دریافت کنید و سود کسب کنید. علاوه بر کسب بازدهی مزایای دیگری نیز برای بازارهای دوطرفه می‌توان برشمرد.در واقع در بازارها یا بورس‌های جهانی، یک ابزار یا روش سرمایه‌گذاری تحت عنوان فروش استقراضی (Short Selling) وجود دارد که می‌توان از نزول قیمت سهام سود کرد.

حال این حالت را با بازار یک طرفه مقایسه کنید. فرض کنید شما سهام شرکت a را به قیمت ۲۰۰ تومان خریداری کرده باشید، حال اگر قیمت سهام افزایش پیدا کند شما هم به سود خواهید رسید و در صورت کاهش قیمت کمتر از مبلغ خریداری شده شما وارد زیان می‌شوید. پس در بازارهای یک طرفه شما باید سهام را ارزان بخرید و بعد گران بفروشید تا سود به‌دست آورید.

اما در بازار دوطرفه هم می‌توانید از افزایش قیمت در هنگام خرید یک سهام هم هنگام کاهش قیمت در زمان فروش سهام، سود کسب کنید. فعالان قدیمی بورس که دوران رکود بازار را چشیده‌اند، بیشتر می‌توانند به مزایای بازار دوطرفه واقف باشند.

از جمله معایب یک بازار یک‌طرفه می‌توان به زمان‌بر شدن دوران رکود، خروج سرمایه‌ها در فاز اصلاحی، کاهش محسوس نقدشوندگی و ایجاد حباب در دوره‌های رونق اشاره کرد. این در حالی است که در یک بازار دوطرفه می‌توان از مزایایی همچون امکان کسب بازدهی در ریزش بازارها، پررنگ شدن نقش تحلیل در تصمیمات سرمایه‌گذاری، جلوگیری از ایجاد حباب در بازار و سهام شرکت‌های مختلف، کارآ شدن ابزار تحلیل تکنیکال و استفاده از ابزارهای کمکی که در دنیا استفاده می‌شود و افزایش شدید نقدشوندگی در بورس بهره جست. در حال حاضر، در بازار مشتقات شاهد بازار دوطرفه هستیم. بازار معاملات آتی بورس کالا و بازار اختیار سهام و کالا دو بازاری است که فرآیند دوطرفه‌سازی بازار کامل پیاده شده است اما به دلیل عمق کم این بازارها و عدم شناخت فعالان حوزه سرمایه‌گذاری، چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند.

بازار سهام از امروز دوطرفه می‌شود / جزئیات فروش تعهدی در بورس

ابزار خرید و فروش تعهدی بازار بورس تهران امروز راه‌اندازی می‌شود و پنج نماد به صورت آزمایشی در این فرایند حضور خواهند داشت.

به گزارش تجارت‌نیوز، امروز با حضور رئیس سازمان بورس و مدیرعامل شرکت بورس اوراق بهادار تهران از ابزار فروش تعهدی در بورس رونمایی می‌شود. البته رونمایی از این ابزار به صورت آزمایشی بوده و تنها در پنج نماد آغاز می‌شود. به گفته علی صحرایی، مدیر عامل بورس تهران مکانیسم‌هایی نیز برای کنترل بازار پیش‌بینی شده که بر این اساس در حد 0.5 درصد نسبت به آخرین قیمت، امکان فروش تعهدی وجود دارد.

بر اساس اعلام علی صحرایی همچنین اگر شاخص (کل و هم‌وزن) بیش از یک و نیم درصد افت داشته باشند این عملیات متوقف می‌شود، همچنین سهامداران عمده شرکت‌ها در نمادی که سهامدار عمده هستند اجازه فروش تعهدی را نخواهند داشت.

به گفته شاپور محمدی دلیل تغییر نام این ابزار از فروش استقراضی به فروش تعهدی این است که در این ابزار فرد متعهد می‌شود تا سهامی را که فروخته شده از بازار خریده و برگرداند که این موضوع از نظر عقد وکالت نیز قابل‌قبول‌ترین شکلی است که می‌تواند برای فروش تعهدی اتفاق بیافتد.

بر اساس برخی شنیده‌ها، نمادهای سفارس ( سیمان فارس و خوزستان)، وتجارت (بانک تجارت)، وساپا (سرمایه‌گذاری سایپا)، فاراک (ماشین‌سازی اراک) و فملی( صنایع ملی مس ایران) نمادهایی هستند که ابزار فروش تعهدی به صورت آزمایشی در آنها انجام خواهد شد.

محمدی همچنین با تاکید بر امنیت سرمایه‌گذاری برای سهامداران در مکانیزم طراحی شده اعلام کرد بر اساس کارشناسی‌های صورت گرفته در طراحی فروش تعهدی، ساز و کار به نحوی طراحی شده که از زیان سهامداران جلوگیری شود.

ابزار فروش تعهدی یا فروش استقراضی در حالت متعارف با دو هدف راه‌انداز می‌شود. نخست اینکه معامله‌گران می‌توانند از بازار منفی و افت قیمت سهام نیز سودآوری داشته باشند و دوم اینکه قیمت یک سهم می‌تواند روی یک رقم قفل شده و ثابت بماند. بدین صورت که فردی که دارای موقعیت مالکیت بلندمدت یا عینی است ( سازوکار فعلی بازار سهام تهران) با افزایش قیمت از سود برخوردار خواهد شد اما از طرف دیگر، فردی که سهمی خاص را در اختیار ندارد ولی بازار دوطرفه و فروش تعهدی در بورس با تحلیل‌هایی که روی روند سهم انجام داده پیش‌بینی می‌کند روند قیمت سهم کاهشی است اقدام به فروش تعهدی سهم می‌کند و پس از پایین ‌آمدن قیمت با بازخرید سهم و رفع تعهدش از اختلاف قیمت فروش و خرید سود کسب می‌کند.

در حالت دیگر نیز، فردی که سهمی در اختیار دارد که قیمت آن را ارزنده می‌پندارد و تمایل به حفظ همین قیمت فعلی در کنار حفظ مالکیت سهم دارد، تعداد مشابه سهمی که در اختیار دارد را به صورت استقراضی می‌فروشد. در این حالت سهامدار خود را در مقابل بالا یا پایین آمدن قیمت پوشش داده است.

با وجود این، بر اساس اطلاعیه سازمان بورس اوراق بهادار تهران، با توجه به توصیه های اکید بهداشتی در شرایط کنونی مبنی بر اهمیت پیشگیری از شیوع بیشتر ویروس کرونا و در راستای حفظ بهداشت و تندرستی همگانی و صیانت از سلامت شهروندان، آیین رونمایی از سازوکار فروش تعهدی که قرار بود در روز چهارم اسفند ماه نود و هشت، به صورت حضوری در بورس تهران برگزار شود لغو و این آیین با عنایت به زیرساخت الکترونیکی بازارسرمایه، به صورت مجازی برگزار خواهد شد.